We zijn moe van het slenteren. Moe van het kijken naar oude gevels, een majestueuze kerk, een oud raadhuis en een waag. Het is een prachtige stad, smalle winkelstraatjes en een ontspannen sfeer maar nu willen we even rust. Op de Markt met alle terrassen zullen we dat niet vinden. Langs de rivier wel. We ontdekken een klein parkje en de verwachting dat er ook wel een bankje zal zijn blijkt juist: er staat één bankje en daarop zit een man. Onderuit gezakt en met de handen in de nek. Hij staart voor zich uit en schrikt zichtbaar als wij vragen of wij er even bij mogen komen zitten. Dat mag. Hij schiet rechtop en schuift naar de zijkant van de bank. Met zijn rug enigszins naar ons toe gedraaid slaat hij zijn benen over elkaar en begint een sjekkie te draaien. Wij halen onze lunchpakketjes uit de rugzak en genieten.

Op het grasveld voor ons zijn twee merels geland. Een mannetje met in zijn kielzog een jong. Het jong heeft alleen maar aandacht voor pa en die heeft alleen maar aandacht voor wat zich in of net onder het gras bevindt. Plotseling begint hij verwoedt in het gras te pikken en trekt iets groots naar boven. Het is geen worm maar wat het wel is kunnen we niet goed zien. Het jong komt dichterbij en met afhangende en trillende vleugels gaat het staan bedelen. Pa pikt en trekt aan zijn vangst en voert kleine stukjes aan zijn jong. “Mooi hè?” zeg ik tegen mijn vrouw. “Ja,” zegt ze, “maar ik eet liever brood.”

“Die heeft het maar makkelijk,” zegt de man naast ons. Het klinkt verongelijkt. Hij heeft blijkbaar ook naar de merel zitten kijken. “Dat lijkt mij niet,” antwoord ik, “als wij daar boven dat gras gaan hangen vinden wij niks.” “Dat bedoel ik niet. Die ouwe vogel hoeft dat jong alleen maar voer te geven en al doende leert dat jong het ook. Hij hoeft verder niets aan een opvoeding te doen. Dat jong wordt een doodgewone merel. Iets anders kan niet. Het is als een merel gekomen en een merel wordt het.”

Ik voel dat deze man meer wil zeggen. Een gedachte als deze vertel je niet zomaar. Wat ik moet vragen of zeggen luistert nauw. Het is als een beginnetje van een rol plakband: als je te hard trekt gaat het kapot. Terwijl ik nog nadenk vraagt mijn vrouw zich hardop af: “Zou een merelouder, net als mensen, ook trots op zijn jong kunnen zijn? Of zich zorgen maken?”

De juiste snaar is geraakt. De man draait zich naar de rivier en met zijn ellebogen op zijn knieën begint hij te praten. “Weet je, ik heb ooit deze tekst geleerd: ‘Alles wat ontstaan is ontkomt niet aan zijn naam. De mens heet mens. Dat is bekend.’ Die merel blijft een gewone merel, een olifant een gewone olifant maar bij ons is het maar afwachten of het een mens wordt zoals een mens bedoeld is.”

Er valt even een stilte. Dan vraagt mijn vrouw, die tussen de zinnen door kan luisteren, zacht: “Wat is er gebeurd?” Hij draait een nieuw sjekkie, steekt hem aan en kijkt zwijgend naar de rivier. Dan vertelt hij: “Ongeveer vijftien jaar geleden ontdekte mijn vrouw bij toeval dat onze dochter aan de drugs was. Ze betrapte haar in haar kamer met een spuit in haar arm. Het bleek dat ze al een jaar of drie daarvoor begonnen was. Eerst een jointje en gaandeweg werd het heftiger, zwaarder en intenser tot uiteindelijk de heroïnespuit haar leven bepaalde. Nou ja, haar leven…., haar dubbelleven.

We hadden het kunnen weten maar zoals zo vaak vallen pas achteraf de puzzelstukjes op hun plaats. Haar eetgewoontes waren veranderd, haar emoties gingen soms van het ene naar het andere uiterste, altijd geld te kort en altijd de hort op. Toch deed ze het op school goed en ze ging na haar studie gewoon werken. Als je niet beter wist kon je het niet aan haar merken.

We hebben van alles geprobeerd. Psychologen, psychiaters, hulpverleners in alle soorten en maten, huisarrest, geen geld meer geven, dreigen, schelden, op haar inpraten, afkickklinieken, PAAZ-afdelingen in ziekenhuizen, verzin het en wij hebben het gedaan. Soms met succes dachten wij. Alleen leer je in al die jaren dat succes tijdelijk is. Het gaat even goed en dan kan je weer opnieuw beginnen. Onze wereld was ingestort en langzamerhand kom je er achter dat ook de toekomst niet meer overeind staat. Toch blijf je hopen. Je kunt niet anders. Vijftien jaar lang ben je bezig met een dochter die al lang en breed voor zichzelf zou moeten zorgen. Er waren geleerde heren die ons vertelden dat de verslaving vanzelf zou verdwijnen als ze ouder werd. Nou, mooi niet! Je dochter is een junk en dat blijft zo.

De spanning van je omgeving en je familie komt er ook nog bij. Ik woon in een klein dorp. Een orthodox dorp. Toen het net ontdekt was ben ik met de dominee gaan praten. Volkomen nutteloos. Gemeenplaatsen kreeg ik op mijn bordje. Elk huisje heeft zijn kruisje, we moeten beproevingen doorstaan en veel bidden zou wel eens kunnen helpen. Geen daadwerkelijke steun, geen begrip en geen vermogen om zich in onze situatie te verplaatsen. Ik luisterde niet naar een mens maar naar een pratende Bijbel. Meer niet! Ik ben nooit meer naar de kerk gegaan en had dus van de weeromstuit ook bijna geen sociale contacten meer. Ze veroordelen je niet hoor, maar ze vragen zich wel af of jouw opvoeding niet heel ‘anders’ is geweest. Hun kinderen doen zo iets namelijk niet! Ze laten je alleen en dat voelt ook echt zo. Ik had mensen om mij heen nodig maar ze waren er niet.

Vorig jaar is ze naar een kliniek geweest die zo goed moest zijn dat ze nog net geen garantie op een goede afloop gaven. In de tijd dat ze daar was heb ik haar woninkje opgeknapt. Alles in mooie lichte kleuren geschilderd, nieuwe meubeltjes en een mooie vloer. Het zag er piekfijn uit en ze was er ook hartstikke blij mee. En ze was clean. Vrolijk was ze en vol met plannen. We begonnen al ‘zou het dan toch’ te denken maar zoals zo vaak is het weer fout gegaan. Vorige week belde ze ons vanuit het ziekenhuis. Opgenomen met een zware infectie. Waarschijnlijk een vervuilde naald gebruikt. Afgelopen dinsdag vonden de zusters haar in de douche. Gestorven aan een overdosis. Twee zogenaamde neven hadden het spul voor haar meegenomen. Het ziekenhuis kon er ook niets aan doen. Ik begrijp dat wel. Het was haar keuze en al hadden ze het toen kunnen voorkomen, vroeg of laat zou het doek toch wel gevallen zijn. Morgen is de crematie. Dan nog wat afhandelen met de notaris en dan zien we wel. Ik weet nog niet hoe de toekomst zal zijn en hoe die zal voelen.”

Zijn sjekkie heeft zichzelf opgerookt en met twee vingers schiet hij het weg. We kijken hem aan en hij beantwoordt onze blikken. Dan zucht hij diep, slaat zijn ogen neer en zegt: “En dàt bedoel ik nu met kiezen! Een mens kan kiezen. Beesten niet. Die worden wat ze zijn. Soms kan je niet meer kiezen of valt er niets meer te kiezen. De keuzes van onze dochter werden bepaald door haar verslaving. Onze keuzes door haar. Een mens moet mens zijn. Geen slaaf van wie of wat dan ook.” Hij is steeds harder gaan praten en de laatste woorden knallen er uit:  “Vrij moet je zijn! Onafhankelijk! En gelukkig! Godverdòmme!!”

Met grote passen loopt hij over het grasveldje naar het water en blijft daar staan. Mijn vrouw gaat naar hem toe. Ze staat voor hem en slaat dan haar armen om hem heen. Zelfs van een afstand zie je dat zijn lijf, wat strak staat van de kwaadheid, zich ontspant. Hij buigt zijn hoofd en legt een hand op de rug van mijn vrouw. Zo blijven ze staan. Dan maakt hij zich los maar zij houdt zijn handen vast. Ze praat tegen hem en ik zie zijn gebogen hoofd knikken. Een vader die zijn dochter al jaren kwijt was en die haar en zijn strijd voorgoed verloren heeft.

Ze laat zijn handen los. Hij draait zich om loopt weg. Nog even zwaait hij naar mij. Ik zwaai terug. “Morgen wordt ze gecremeerd en wij zullen er bij zijn,” zegt mijn vrouw als ze weer naast mij op het bankje is gaan zitten, “Dat is wel het minste wat we voor hem kunnen doen.”

© peter gortworst

Foto’s: florafauna.middendelftland.net / http://www.publicdomainpictures.net / vorige.nrc.nl     / thejointblog.com