Het is al enige tijd geleden dat ik terloops iets opving over een bijzonder muziekstuk. Het zou gaan over een trompet die zeven maal dezelfde vraag stelt en elke keer een ander antwoord krijgt van de houtblazers.

Het schrijvertje in mij, altijd gespitst op onderwerpen, heeft zich met dat motief vaak bezig gehouden. Geen idee van wie dat muziekstuk was of hoe het klinkt maar als thema zou het een prachtig onderwerp kunnen zijn om in een verhaal te gebruiken.

Helaas, ik kwam er niet verder mee. De invulling kreeg ik niet voor elkaar. Wat voor vraag zou ik op papier moeten zetten? Niet iets simpels zoals het vragen naar de bekende weg. Het zou toch een vraag van enige betekenis moeten zijn. Een vraag met inhoud. Iets waar lezers zich in zouden herkennen of die toch minstens herkenbaar voorkomt. En wie of wat gaat die vraag dan aan wie stellen? Iets? Eén mens? Een bevolkingsgroep of een heel volk? Wie geeft er antwoorden en met welke antwoorden komen ze? Hoe wordt het einde van het verhaal? Komt er een antwoord of meerdere antwoorden en zo ja, wat is dat antwoord dan? Kortom, ik liep vast maar loslaten deed het mij niet. Alles draaide om de vraag. Als ik die weet en goed kan formuleren, dan komen de antwoorden ook wel.

Vandaag hoorde ik het stuk op de radio. Het heet ‘The unanswered question’ en is gecomponeerd door Charles Ives. Deze Amerikaan schreef het in 1906 maar het werd pas gepubliceerd in 1940. Ives heeft het niet stil op de plank laten liggen nadat hij het geschreven had. Tussen 1930 en 1935 heeft hij zich bijvoorbeeld bezig gehouden met de orkestversie van het stuk en op 11 mei 1946 ging het uiteindelijk in première.

Als ik er in het verleden al niet zo mee bezig was geweest, had ik het geluid waarschijnlijk weggedraaid. Tussen stukken muziek van Mozart en Bach valt dit aardig uit de toon. Het ligt niet echt gemakkelijk in het oor. De basis wordt gevormd door de strijkers die met weinig volume lange noten spelen en waarin weinig afwisseling zit. Het hele stuk door blijven zij zo spelen en reageren niet op wat de trompet of de houtblazers doen. Dan komt daar, atonaal, de vraag van de trompet. De eerste keer duurt het even voordat de houtblazers op de vraag reageren. Maar elke keer dat de trompet de vraag stelt, komen de antwoorden sneller. Als de vraag voor de zesde keer klinkt, reageren zij al voordat de vraag helemaal gesteld is. Mocht het eerste antwoord op de vraag nog redelijk ‘normaal’ klinken, naarmate het stuk vordert worden de antwoorden schriller en krijgen steeds meer volume. Na het zesde antwoord neemt het volume van de strijkers af en klinkt nog één maal de vraag van de trompet. De strijkers verdwijnen langzaam tot ze amper hoorbaar zijn en dan is het stuk afgelopen. De vraag blijft onbeantwoord.

Wat ik in dit stuk hoor kan ik nooit in woorden vangen. In welke taal ik ook zou kunnen schrijven, de taal van de muziek overtreft, zoals altijd, de geschreven of gesproken taal. In mijn beleving herken ik in de lange noten van de strijkers het dagelijkse leven wat voort kabbelt en geen echte schokkende hoogte- of dieptepunten kent. Dan staat er iemand op en stelt dè vraag. Dè vraag? Ja, volgens mij wel.

Het is de vraag van de jonge aanstaande vader die zijn vrouw aan de telefoon heeft op het moment dat zij tussen twee vrachtwagens in de file wordt doodgedrukt. De vraag van die jonge Palestijn die weet dat zijn beste vriend dood onder het puin ligt van zijn huis. De vraag van de moeder die net gehoord heeft dat haar prachtige kinderen mogelijk drager zijn van een dodelijk gen. De vraag van het jonge Nigeriaanse meisje wat opgesloten zit in een Haags peeskamertje. De vraag van elke patiënt die te horen krijgt dat er geen behandeling meer mogelijk is. De vraag van allen die getuige zijn van een onthoofding, van allen die vermoord worden door een ideologie, van allen die verdreven worden van hun geboortegrond en die maar moeilijk plaats vinden in de herbergen van het vreemde nieuwe land, van allen die sterven door gebrek aan voedsel, water of hulp.

Waarom! Dàt is de vraag die al dezen stellen. Het ‘waarom’ wordt gefluisterd, geschreeuwd, in tranen, in woede of in ongrijpbare verbijstering. En wie heeft de antwoorden? Wie durft zich daar aan te wagen?

Er worden antwoorden gegeven. Harmonieuze antwoorden die wel troost kunnen bieden maar geen antwoord op de vraag. Antwoorden die verwijzen naar een logisch gevolg van actie en reactie, naar diepere zingeving, een later te ontdekken weten dat het ‘ergens’ goed voor is geweest, Gods ondoorgrondelijke wegen worden van stal gehaald en met een ‘later zal je ten volle kennen’ of ‘je wordt er een sterker/beter mens van’ klinken alle antwoorden uiteindelijk net zo spottend en schril als in het muziekstuk.

Ives componeerde geen antwoord. Het stuk, het leven, gaat door en de onbeantwoorde vraag blijft tot het einde, tot ons einde onbeantwoord.

Als de laatste tonen geklonken hebben blijf ik zitten met een gevoel van onbehagen. Ontredderd zelfs. Geconfronteerd met iets wat je eigenlijk niet wil. Het voelt niet goed  om met een mond vol tanden te staan. Al je levenservaring, al je kennis, je dogma’s, je mensenkennis helpt je niet. Met alles wat je zegt, loop je zelfs de kans om een schrille houtblazer te worden die met luide dissonanten de vragensteller overschreeuwd.

Erkennen dat je het ook niet weet en je mond te houden is vaak nog het beste. Misschien zou je een trompet aan de mond moeten zetten, naast de vragensteller gaan staan en samen de grote vraag naar het waarom de wereld in toeteren. Dat levert geen antwoord op maar je laat wel weten dat de ander niet alleen staat.

Wie ben ik om iets over het werk van een groot componist te zeggen? Toch, en ik schrijf het aarzelend en in alle bescheidenheid, zou ik het mooi gevonden hebben als daarom minstens twee trompetten de vraag voor de laatste keer hadden gespeeld.

© peter gortworst / okt 2014

foto’s: http://www.wallpaper222.com / http://www.musicologie.org / http://www.bladmuziekplus.nl